| HALÃL HAMDà DAÃISTÂNÃ: Hayatý, Eserleri ve Tasavvufî Görüþleri |
 Halil Ãbrahim Ãimþek, HALÃL HAMDà DAÃISTÂNÃ: Hayatý, Eserleri ve Tasavvufî Görüþleri, Nasihat Yayýnlarý, Ankara 2015, 148 s.
Günümüzde dünyanýn çeþitli bölgelerinde olduðu gibi Türkiye’deki Nakþbendîlerin pek çoðunun silsileleri Hâlid el-Baðdadî’nin halifelerine dayanmaktadýr. Onun söz konusu halifelerinden biri de Mekke’de mücavir olarak ikamet edip orada medfun olan Abdullah el-Mekkî’dir (ö.1269/1852). Elimizde olan verilere bakýldýðýnda silsileleri Abdullah el-Mekkî vasýtasýyla Hâlid el-Baðdadî’ye ula-þan ve dünyanýn çeþitli bölgelerinde yaygýn olan Nakþbendî-Hâlidî kollarý mevcuttur. Türkiye’deki günümüz Nakþbendîleri arasýnda sözü edilen silsileye mensup olanlar dikkate deðer yoðunluktadýr.
Kendi dönemi ve sonrasýnda oldukça yaygýn bir etkiye sahip olan Halil Hamdi Efendi’nin birçok yazýlý kaynakta sadece bazý halifelerinden hareketle silsiledeki ismine yer verilerek Mekke’de yaþamýþ Daðýstan göçmeni bir mücavir olduðundan bahsedilmektedir.
Anadolu Ordusu’nda paþalýk, Ãmaret-i Mekke Muavinliði ve Yanbu (Yenbuu’l-Bahr) kaymakamlýðý gibi çeþitli resmi görevleri yürütmüþ, Abdullah el-Mekkî’nin halifesi olarak pek çok ülkede onun silsilesinin devam etmesini saðlamýþ, birçok mürit ve halifenin tasavvufî terbiye alýp yetiþmesine vesile olmuþ, dört tane eser yazmýþ bir mutasavvýf zât olan Halil Hamdi Daðýstanî’nin (Halil Hamdi Paþa) (ö.1313/1896) hayatýna dair bilgilerin kýsa notlarla geçiþtirilmesi genelde tasavvuf tarihi, özelde Nakþbendîliðin 19. Yüzyýldaki durumunu tespit açýsýndan eksik kalan bir nokta olduðu kanaatindeyim.
Tespit edebildiðim kadarýyla elinizdeki bu çalýþmanýn dýþýnda (yayýnlandýðý tarihe kadar) doðrudan Halil Hamdi Efendi’nin hayatý ve tasavvufî görüþlerini konu edinen müstakil bir çalýþmaya henüz rastlamadým. Bu sebeple Halil Hamdi Efendi’nin hayatý ve tasavvufî görüþlerinin araþtýrýlýp ortaya çýkarýlmasý gerektiðini düþündüm. Ãþte sözünü ettiðim düþüncenin eyleme geçirilmesiyle birlikte böyle bir kitap meydana geldi.
Yazýlý kaynaklarda hakkýnda oldukça sýnýrlý veriler bulu-nan Halil Hamdi Efendi’nin hayatýyla ilgili tespit ettiðimiz bazý arþiv belgeleri ýþýðýnda bilinenlerin ötesinde pek çok yeni bilgi ortaya koyduk. Hem onun adýnýn geçtiði eserleri ve arþiv belgeleri hem de onunla ilintili olan þahýslardan bahseden kaynaklarý mukayeseli bir þekilde okuyarak bazý tespitler yapmaya çalýþtýk. Ayrýca onun eserlerini inceleyerek tespit ettiðimiz tasavvufî görüþlerini belli bir düzen içinde takdim ettik. Bunu yaparken onun görüþlerine kaynaklýk oluþturan eserlere de baþvurarak açýklamaya ve ortaya konulan görüþlerin sunumunda bütünlük saðlamaya gayret ettik.
Burada kendimce önemli bulduðum ve açýklanmasý gerektiðini düþündüðüm bir hususa dikkat çekmek istiyorum. Elinizdeki bu çalýþmanýn hazýrlýklarý esnasýnda kaynaklarda verilen bilgilerin kýsýtlý olmasý, genellikle menkýbeler ve birbirinin tekrarý gibi görünen ifadelerden oluþmasý sebebiyle bazý tespitleri yapmakta oldukça zorlandýðýmý ifade edebilirim. Sözünü ettiðim bu zorluklardan birçok örnek sunabilirim. Ancak bunlardan çalýþmamýn zorluklarýný ortaya koymasý bakýmýndan sadece bir konuya deðinmek istiyorum. Araþtýrmamýza konu olan Halil Hamdi Efendi’nin yaþadýðý 19. Yüzyýlýn ilk çeyreðinden itibaren dünyanýn pek çok bölgesindeki insanlarý etkileyen böyle bir hareketin öncülerinden önemli bir kýsmýnýn vefat tarihleri bile net olarak belli deðildir. Mesela Halil Hamdi Efendi’nin kendisi, babasý Yahya Efendi ile onun þeyhi Abdullah el-Mekkî Efendi’nin doðum ve ölüm tarihleri onlardan þu veya bu þekilde bahseden eserlerde kayýtlý deðildir. Bir de bu duruma zikredilen zâtlarýn Mekke’de vefat edip orada defnedilmiþ olmalarý eklenince iþin içinden çýkmak oldukça zorlaþmaktadýr. Çünkü Hicaz bölgesinde var olan mezhebi anlayýþ sebebiyle oradaki mezarlýklarda defnedilmiþ kiþilerin ölüm tarihlerini belirten þahideler, tekke ve türbe gibi binalar ile bunlara ait kitabelerin tamamen yok edilmesi diðer zorluklara eklenince; tarihlemelerde doðru bir tespit yapmadaki zorluk boyutunun hangi noktaya vardýðýný anlatma baðlamýnda dikkate deðer bir husustur.
Yukarýda iþaret edilen tarihlemelerdeki kapalýlýðý gidermek için Baþbakanlýk Osmanlý Arþivleri’nden elde ettiðim belgelerden hareketle tam veya yaklaþýk tespitler yaptým. Ãsabet ettiðimiz takdirde önemli bir boþluðu doldurmuþ olacaðýmýz kanaatindeyim.
https://nasihatyayinlari.com/urun/halil-hamdi-dagistani-hazretleri/
|
|
